SOCIALE MEDIA
Dit is waarom een Rotterdamse stichting X van Elon Musk aanklaagt
Twitter heeft jarenlang illegaal privacygevoelige informatie verzameld en verkocht van miljoenen Nederlanders. Dat zegt een Rotterdamse organisatie die het bedrijf, dat inmiddels X heet, voor de rechter sleept. Hoe zit dat? En heeft een dagvaarding kans van slagen? Rijnmond legt het uit.
De Amerikaanse videokunstenaar Richard Serra zei in de jaren 70 al dat niet de programma's, maar de kijkers het product van de televisie waren. Ze werden vermaakt door films, voetbalwedstrijden of het journaal, en intussen aangeboden aan adverteerders.
Dat zijn uitspraken nu relevanter zijn dan ooit, bewijst de massaclaim van de Stichting Data Bescherming Nederland (SDBN) tegen X (voorheen Twitter) bij de rechtbank. De Rotterdamse non-profitorganisatie vindt dat het techbedrijf van Elon Musk tussen 2013 en 2021 op slinkse en illegale wijze privacygevoelige informatie heeft verzameld.
1. Waar beschuldigt die Rotterdamse stichting Twitter van?
Volgens SDBN heeft Twitter persoonlijke data gestolen van miljoenen Nederlanders via gratis apps. Dat gebeurde via MoPub. Dat was tot vorig jaar een dochteronderneming van Twitter, maar is inmiddels verkocht.
MoPub verzamelde data van gebruikers van meer dan 30 duizend gratis apps, van datingapps tot spelletjesapps en van weerapps tot religieuze apps. Al die informatie werd aan elkaar gekoppeld en zo werden profielen van gebruikers gemaakt. Op basis daarvan kregen gebruikers persoonsgerichte advertenties te zien, terwijl ze lekker aan het swipen waren op Grindr of een taal probeerden te leren op Duolingo.
Volgens SDBN is dat in strijd met de Nederlandse privacywet AVG. “Gebruikers zijn niet door MoPub geïnformeerd welke gegevens worden verzameld, voor welke doeleinden of met wie ze worden gedeeld. Bovendien is hen ook geen mogelijkheid geboden om niet akkoord te gaan”, zegt SDBN-directeur Anouk Ruhaak via Zoom tegen Rijnmond.
Onder de AVG zijn apps verplicht om alle bovenstaande dingen wel te doen, legt Ruhaak uit. Een gebruiker kan dan wel akkoord zijn gegaan met de algemene voorwaarden van Buienradar, maar als het MoPub is dat data verzamelt moet ook dat bedrijf toestemming vragen. Dat is nagelaten. “Gebruikers konden daardoor onmogelijk weten waarmee ze precies akkoord waren gegaan, wie hun gegevens precies kon inzien en wat daarmee zou gaan gebeuren.”
2. Wat weten ze van mij en wat kunnen bedrijven met die informatie?
Hoewel het onmogelijk is om precies te achterhalen wat Twitter te weten is gekomen, zegt SDBN dat onze “grootste geheimen” handelswaar zijn geworden. Op datingapps vullen we onze seksuele voorkeur in, op menstruatieapps wanneer we ongesteld worden, door een Koran-app te downloaden onthullen we onze geloofsovertuiging. Als dan ook locatiegegevens nog eens bekend zijn, kan een behoorlijk profiel van iemand opgesteld worden.
Wie op Google naar een wasmachine heeft gezocht, deelt Google in principe mede een nieuwe wasmachine nodig te hebben. Dat kan handig zijn, want misschien krijg je een dag later wel een advertentie van de wasmachine van je dromen te zien.
Onze grootste geheimen zijn handelswaar geworden.
Minder onschuldig is de veelgehoorde claim dat vliegtickets duurder worden naarmate je vaker zoekt. Maar dat zijn vooralsnog onbewezen geruchten, concludeerde Nu.nl in 2019. De onderzoekers die de nieuwswebsite sprak zeiden dat vooral het moment van boeken de prijs bepaalt.
Maar het kán allemaal nog erger, demonstreert Ruhaak met een aantal duistere (maar hypothetische) scenario’s. “Denk aan een 15-jarig meisje dat probeert af te vallen en via een app haar calorie-inname bijhoudt. Het is aannemelijk dat zij op basis daarvan advertenties krijgt van strenge diëten, wat het risico op een eetstoornis verhoogt.” Ander voorbeeld van Ruhaak: een vrouw houdt met een app haar menstruatiecyclus bij en krijgt vervolgens bepaalde vacatures niet meer te zien omdat haar dataprofiel suggereert dat ze binnenkort wel eens zwanger zou kunnen worden. Genoeg werkgevers zien een nieuwe medewerker immers liever niet kort na de start maandenlang op zwangerschapsverlof gaan.
3. Op welke schaal komt dit voor?
De schaal is “echt enorm” , zegt hoogleraar Digitale Media en Samenleving van de universiteit in Wageningen, Sanne Kruikemeier. “Alles wat we online doen, is te volgen. Alleen maar door te browsen geven we informatie vrij. En dan laten we ook nog eens allerlei gegevens achter op sociale media.”
Ruhaak beaamt dat en wijst naar de enorme hoeveelheid aan vervuilende datacenters in Nederland. “Veel apps en websites verzamelen zoveel data over hun gebruikers dat je je afvraagt of dat nog wel nut heeft. Het neigt vaak naar verzamelen om het verzamelen.” Welke kant je op swipet, welk woord je voor het laatst hebt gekopieerd, hoe snel je hebt gescrolld: vaak wordt alles opgeslagen, zegt Ruhaak.
4. Wat wil SDBN precies bereiken en hoe kansrijk is dat?
Vorig jaar startte SDBN de bewustwordingscampagne ‘Je staat te koop’, om Nederlanders op de hoogte te brengen van het gevecht tegen het grote techbedrijf dat nu X heet en in handen is van Elon Musk. Naar eigen zeggen heeft SDBN afgelopen maanden geprobeerd om contact met het bedrijf te leggen en samen tot een “minnelijke oplossing” te komen. Daar is Twitter niet op ingegaan.
De volgende stap is een dagvaarding. De inzet is hoog: niet alleen is het doel dat techbedrijven eerlijk met persoonsgegevens omgaan, SDBN wil ook dat X de verzamelde gegevens verwijdert. In een voor privacyvoorvechters perfecte wereld, moet Twitter ook een “passende vergoeding” afdragen aan de miljoenen Nederlanders waar geld aan verdiend is.
Je ontkomt er niet aan dat je privacy wordt geschonden, tenzij je onder een steen gaat leven.
Het is niet de eerste massaclaim tegen een groot bedrijf. Advocaat Bénédicte Ficq doet namens zeker 2.700 Nederlanders aangifte tegen de directie van het Amerikaanse chemiebedrijf Chemours, de Consumentenbond zette namens meer dan 80.000 Nederlanders een rechtszaak in gang tegen Google en ook Schiphol hangt een massaclaim van omwonenden boven het hoofd.
De massaclaimpopulariteit ontstond in 2020 toen de Wet afwikkeling massaschade in collectieve actie (Wamca) van kracht werd. Sindsdien is Nederland één van de meest toegankelijke landen om zo’n juridische stap te zetten. Maar omdat de wet nog jong is, zijn de succesverhalen schaars. De grote bedrijven hebben de middelen om rechtszaken te rekken en ze vechten onwelgevallige vonnissen vrijwel altijd aan.
5. Wat kan ik doen om mijn privacy te beschermen?
Het is vooral belangrijk dat jij je als internetgebruiker bewust bent van de data die je achterlaat – en dat commerciële partijen daar op allerlei manieren enorm veel geld mee verdienen, zegt Kruikemeier. Zelf accepteert ze altijd alle cookies, omdat ze is geïnteresseerd in hoe haar telefoongedrag zich vertaalt naar het type advertenties dat ze te zien krijgt.
Ruhaak gebruikt “ontzettend veel” adblockers (een programmatje dat advertenties blokkeert, red), vertelt ze, en “zo min mogelijk” gratis apps. “Maar je ontkomt er als individu niet aan dat je privacy wordt geschonden en bedrijven met jouw gegevens aan de haal gaan. Tenzij je onder een steen gaat leven.”
Gelukkig wordt ook veel voor ons gedaan: politici in Brussel werken hard aan het temmen van Big Tech. Eind vorige maand trad de zogeheten Wet inzake digitale diensten (Digital Services Act, DSA) in werking, die internetgebruikers moet beschermen tegen onjuiste informatie, haatzaaien en misbruik van persoonlijke informatie. Alle grote techbedrijven vallen onder die wet: Meta, X, TikTok, maar ook grote webwinkels als Amazon. De wet wordt gezien als de eerste serieuze poging om wereldwijd grote technologiebedrijven te reguleren.
Onderdeel van de DSA is dat techbedrijven aan strengere regels moeten voldoen wat betreft advertenties. Die mogen niet langer worden aangeboden op basis van gevoelige persoonlijke informatie als religie, seksuele voorkeur of politieke kleur. Advertentiebedrijven mogen bij minderjarigen helemaal geen persoonsgegevens meer gebruiken om advertenties te bepalen.
