nieuws

Landverhuizers met de Spaarndam

Rotterdam was eind 19e eeuw de plek waarvandaan landverhuizers vertrokken naar Amerika. Vele duizenden mensen gingen met de schepen van de Holland Amerika Lijn (HAL) vanaf de Wilhelminapier een nieuw leven aan de andere kant de wereld tegemoet.
Het begon met de Nederlands Amerikaansche Stoomvaart Maatschappij (NASM). De rederij voer sinds 1871 met stoomschepen rechtstreeks op Amerika. In de volksmond werd al gauw gesproken over de Holland Amerika Lijn. Die naam kreeg de maatschappijk in 1896 officieel.
De Wilhelminapier was het centrum van de rederij. De schepen vertrekken er vandaan, het hoofdkantoor stond er, er waren loodsen voor vracht en onderhoud en in 1893 opende de NASM er het Landverhuizershotel.
Lees meer: Het Landverhuizershotel op de Wilhelminapier
De tentoonstelling 'Hotel New York, story of pioneers' in Museum Rotterdam laat ook het verhaal van de landverhuizers zien. Een feuilleton over de overtocht aan boord van de Spaarndam in het Rotterdamsch Dagblad van juli 1893 is daar een bron voor.
Rob Noordhoek van het museum: "Er komen in die tijd duizenden mensen vanuit vooral Oost-Europa naar Rotterdam om de oversteek te maken, dat heeft impact op de stad. Voor de krant is het interessant om te laten zien hoe het eraan toe gaat op één van de nieuwere schepen van de Holland Amerika Lijn."

Titanic

Dat schip is de Spaarndam. Het is oorspronkelijk gebouwd voor de rederij White Star Line onder de naam Asiatic. "Alle White Star schepen hebben een naam die eindigt op 'tic', we kennen allemaal de Titanic, die is ook van deze rederij", vertelt Noordhoek.
In februari 1890 kocht de NASM het schip en na een verbouwing kreeg het de naam Spaarndam. Het schip vervoerde zowel vracht als passagiers. Er waren drie klassen. De eerste klasse is voor de rijke passagiers, er waren zestig plekken.
In de tweede klasse konden net geen honderd mensen de oversteek maken. Verreweg de meeste mensen reisden in de derde klasse. Zo'n 900 landverhuizers zaten in het ruim in eenvoudige verblijven.

Nieuw leven

"Er waren 17 nationaliteiten aan boord, dat was toen heel bijzonder", zegt Noordhoek. "Het zijn allemaal mensen die vervolging, armoe en ellende achterlaten en op weg zijn naar een nieuw leven, dus de sfeer is opperbest. Dat wordt in de krant levendig beschreven."
Ook de hygiëne van de passagiers komt aan bod in het feuilleton. Dat verschilde volgens het artikel per bevolkingsgroep. Noordhoek: "Het staat vol vooroordelen, hij maakt een soort rangorde van smerigheid waarbij de Nederlanders er het best uitkomen."
Voor de rederij was het belangrijk dat de passagiers aan boord gezond bleven. Amerika liet geen mensen toe die iets onder de leden hebben. Die werden op kosten van de maatschappij teruggestuurd. "In Rotterdam werden passagiers ontsmet en onderzocht door een dokter die de Amerikaanse maatstaven kende". Zieken kostten de rederij geld, die mogen niet mee aan boord.

Hygiëne

Bij aankomst in Amerika stond er weer een dokter klaar om de passagiers te onderzoeken. Daarbij is de hygiëne belangrijk. In het feuilleton in de krant was te lezen: "
Zelfs degene die met geen tang aan te raken zijn, staan op de dag dat de dokter komt als frisse heertjes klaar
."
De overtocht naar Amerika duurde een dag of tien. Elke migrant was verplicht om veertig dollar bij zich te hebben, vergelijkbaar met ruim negenhonderd dollar nu. De passagiers kregen de waarschuwing om niet iedereen te vertrouwen. Het gebeurde regelmatig dat de schepen werden opgewacht door oplichters.
In de krant stond daarover: "Wel staan er lieden, landgenoten zelfs, die graag de weg wijzen. De ongelukkige die in hun handen valt zal merken, dat zij er geen been inzien om hem weer hulpeloos berooid achter te laten. Daarom: vertrouw niemand in Amerika en allerminst uw eigen landgenooten, maar wie hard werkt en alles aanpakt gaat een mooie toekomst tegemoet in Amerika!"
Tussen 1875 en 1925 zijn bijna een miljoen landverhuizers via Rotterdam naar Amerika gegaan. In de jaren twintig beperkte Amerika de immigratie steeds meer. Daarmee kwam er een einde aan de migratiestroom vanuit Rotterdam en een grote bron van inkomsten voor de stad en de HAL.
Lees meer: Waarom een gouden zeilschip in het logo van de HAL?

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl