Column: De raad die bestuurt?

Een trend in de lokale politiek: raadsbrede collegeakkoorden. Sinds de verkiezingen van maart 2018 zijn er zo’n vijftig gemeenten die niet hebben gekozen voor een klassieke vorm van formeren waarbij het uiteindelijke resultaat een coalitie met een bijbehorend coalitieakkoord was, maar waarbij gekozen is voor een andere aanpak met een akkoord op hoofdlijnen. Want, het raadsbrede akkoord komt in vele gedaanten, maar in het algemeen houdt het in dat de gemeenteraad het minstens op hoofdlijnen eens wordt over wat het nieuwe college de komende vier jaar moet doen. Op basis van dat programma kan het (niet raadsbrede) college vervolgens beslissingen nemen.

De gedachte hierachter is dat men het in de lokale politiek over 80 procent van de onderwerpen toch al eens is. „Er bestaan geen linkse of rechtse stoeptegels”, zo wordt vaak gesteld.

Op lokaal niveau is de afgelopen decennia te zien dat het vertrouwen in de politiek afneemt. Ruim 57 procent van de Nederlanders heeft geen vertrouwen in de lokale politiek. In maart 2018 was de opkomst van de gemeenteraadsverkiezingen rond de 55 procent. Terwijl dat bij de landelijke verkiezingen in 2017 nog 82 procent was. Het is daarom voor gemeenten belangrijk dat er draagvlak is voor het bestuur en hun beleid, en zij willen daarom constructief samenwerken met hun inwoners, ondernemers en maatschappelijke instellingen. Door middel van raadsakkoorden proberen gemeenteraden de burger meer inspraak te geven.

Door de opkomst van steeds meer lokale partijen en de versplintering in de politieke landschappen bieden nieuwe akkoorden bovendien mogelijkheden om samen te werken met de gehele raad, en niet slechts een paar coalitiepartijen in het bijzonder. Voor moeilijk bestuurbare gemeenten kan een raadsbreed akkoord dan een uitkomst zijn, omdat er geen coalitie versus oppositie bestaat.

De Raad voor het Openbaar Bestuur stelde in februari 2018 samen met de VNG al een bundel samen waarin de ervaringen van tien gemeenten bij het sluiten van een bestuursakkoord nieuwe stijl gepresenteerd werden. Ook het VNG Actieprogramma Democratic Challenge en ‘Code Oranje’, een beweging van lokale bestuurders, lokale politici, burgers en ondernemers juichen deze nieuwe ontwikkelingen op lokaal niveau toe. In de regio Rotterdam, in de gemeente Vlaardingen is men na de verkiezingen van 2018 begonnen met een “raadsprogramma”. Tot op heden is het daar nog niet zo’n succes: vorige week werd een motie van wantrouwen aangenomen tegen de initiatiefnemer van het raadsprogramma, Frans Hoogendijk. Hoewel deze motie niets met deze werkvorm te maken had, is te constateren dat in Vlaardingen de cultuur nog niet verbeterd is sinds vorig jaar.

Met de Wet dualisering gemeentebestuur heeft de overheid getracht in 2002 de gemeenteraad en het college van B&W van elkaar los te koppelen. Wethouders zijn niet meer óók raadslid, maar vormen nu samen met de burgemeester het college van B&W dat alleen maar bestuurlijke en uitvoerende taken heeft.
Door de opkomst van nieuwe akkoorden, wordt het primaat gelegd bij de raad. De raad is het bestuur, het college van B&W slechts uitvoerder. In theorie zou je kunnen zeggen dat deze nieuwe vormen van besturen de verhoudingen kunnen herstellen en ervoor zorgen dat er echt sprake is van een zuivere duale verhouding tussen gemeenteraad en college van B&W. Maar, is het in de praktijk niet zo dat deze akkoorden juist de “politiek” uit de raad halen? Worden de verschillen waar politieke partijen juist van leven niet door deze akkoorden verkleind en zijn deze colleges niet schadelijk voor het politieke stelsel, waarbij de verhouding tussen coalitie en oppositie juist een waarborg is voor ‘checks and balances’?

Tot op heden is er nog geen onderzoek dat laat zien of de dualisering van het gemeentebestuur geslaagd is. Toch valt te constateren dat verschillende gemeenten experimenteren met “raadsakkoorden” als alternatief voor lokale collegevorming. Deze ontwikkeling laat zien dat gemeenten de politieke tegenstellingen tussen oppositie en coalitie willen verkleinen en ruimte willen laten voor burgerinvloed. Maar wat nou echt zo’n raadsakkoord is; hoe het past binnen ons politieke stelsel, en wat factoren zijn om het tot een succes te maken, daar is nog geen pasklaar antwoord op te geven.