nieuws

Column: Hoe het populisme de rechtspraak ondermijnt

Zittingzalen van de Rotterdamse rechtbank
Zittingzalen van de Rotterdamse rechtbank
Maandag begint de traditionele Week van de Rechtspraak. De rechters kunnen verheugd zijn, want ze krijgen er 95 miljoen bij van het kabinet. Maar de 'zittende magistratuur' heeft ook reden tot zorg. De populistische roeptoeter is in opmars en bekritiseert vonnissen, zonder ze te hebben gelezen.
Als vaste bezoeker van de rechtbanken in Rotterdam en Dordrecht krijg ik regelmatig de vraag hoe ik nog vertrouwen kan hebben in de rechtspraak. Met al die 'taakstrafjes', die softe D66-rechters, die 'politieke processen'. De rechtspraak is toch 'ziek' (G. Wilders)? Dan weet ik het al: de criticaster is waarschijnlijk nog nooit in een rechtszaal geweest en zit te vaak op Twitter of Facebook.
Zowel het Centraal Bureau voor de Statistiek als het Sociaal Cultureel Planbureau onderzoekt het vertrouwen van de Nederlander in de rechtspraak. Kort en goed: dat vertrouwen is groot (zie pag.15). De rechtspraak wint met gemak van de politiek en het bedrijfsleven. Ook internationaal staat Nederland er goed voor.
Waar komt dan die felle kritiek vandaan? Het heeft deels met onwetendheid te maken. Burgers die een strafzaak bijwonen, zijn het vaker met de rechter eens, blijkt uit onderzoek.
Ik heb dat zelf ook ooit aan den lijve ondervonden. Tijdens een open dag van de rechtbank Rotterdam speelde ik een 'boef' in een proefzitting. Het zal ongetwijfeld met mijn onschuldige tronie te maken hebben, maar het publiek, dat mocht mee-vonnissen, kwam op een lagere straf uit dan de rechter. Want ja: achtergrond verdachte, omstandigheden, rol slachtoffer, etc.

Thierry Baudet

Het is niet alleen onwetendheid. Soms is kritiek op een vonnis ook bewuste misleiding. Hoedt u als een politicus zich roert. Neem de zaak Gerson F. Deze Rotterdammer verkrachtte in 2018 een studente in Rotterdam en probeerde haar te wurgen. Thierry Baudet twitterde: "Slechts twee jaar cel."
Dat was op zijn minst onvolledig. Gerson F. kreeg naast twee jaar jeugddetentie jeugd-tbs en komt misschien nooit meer vrij. Deskundigen twijfelen of hij wel te behandelen is. Dus waar de tweet van Baudet suggereerde dat deze verdachte binnenkort weer vrij is, is de realiteit heel anders. Dit Kamerlid is jurist en moet beter weten. Kennelijk wil hij stemming maken.
Eerder schreef ik een column over de zaak Gerson F. Ik raad iedereen aan het vonnis in deze zaak te lezen. De rechters doen hun uiterste best om in alle nuances uit te leggen hoe zij tot hun beslissing zijn gekomen. Het niveauverschil met de politicus is schrijnend.
Een recente zaak was die van een Rotterdamse wijkagent die was mishandeld. Zijn tweet over de vrijspraak voor de verdachte leidde tot veel commotie. Minister Grapperhaus nodigde hem uit voor een gesprek. Columniste Fidan Ekiz noemde de vrijspraak in het AD 'schandalig'. Ze kwam ook met het bekende cliché dat rechters wereldvreemd zouden zijn. Probleempje alleen: niemand kende de uitspraak op dat moment.

Hysterie

Een week later stond het vonnis online. En bleek dat het verhaal anders was, dan de wijkagent had samengevat. Niet de verdachte, maar een medeverdachte was verantwoordelijk voor de mishandeling. De vrijspraak was dus volkomen logisch. Toen ik Fidan Ekiz daarop aansprak, ontstond een typische twitterdiscussie waarin zij de woorden 'hysterie' en 'gezuig' gebruikte. Waarom niet gewoon toegeven dat je de plank hebt misgeslagen?
Geert Wilders had deze zaak aangegrepen om de rechtspraak 'ziek' te noemen. Woedend was hij in een zaak waarin hij zélf slachtoffer was. Een man uit Heerlen had hem met een bijl en messen bedreigd. Toch werd de verdachte vrijgesproken. Want volgens de rechter was de bedreiging mogelijk niet serieus: het kon evengoed een grap zijn, van een verstandelijk gehandicapte man.
Wie het vonnis bestudeert, kan die redenatie volgen. Lees anders het stuk dat collega rechtbankverslaggever Chris Klomp over de kwestie schreef.
Een collega van Geert Wilders, Lilian Helder, deed kort geleden ook een duit in het zakje. De zaak: man bijt agent in Franeker. Straf: voorwaardelijke boete. Lilian Helder: 'knettergek', 'ivoren toren'. De bingokaart was snel gevuld.
Wat zij wegliet: de politie had fouten gemaakt bij de arrestatie van de man. Het bijten was een gevalletje actie-reactie. De man was ook redelijk emotioneel, omdat hij net had gehoord dat zijn nog ongeboren kind een ernstige hartafwijking had. Dat nam justitie allemaal mee en de rechter ook. Letterlijk: "Er is een context en die moet in aanmerking worden genomen."

Context

Het is precies die context die het Kamerlid bewust had weggelaten, waardoor zij voeding gaf aan het beeld dat rechters gekke Henkies zijn. Toen ik haar erop aansprak, antwoordde zij dat zij slechts algemene opmerkingen had gemaakt. Om vervolgens te schamperen over een andere concrete zaak (taakstraf na mishandeling). Wederom zonder het vonnis te hebben gelezen. Saillant detail: mevrouw Helder was advocaat.
Ik kan de lijst moeiteloos aanvullen. Een D66'er beweert dat de Raad van State bouwprojecten frustreert door de stikstof-uitspraak (nee: de Raad van State toetst slechts het beleid van de overheid). De hoofdredacteur van het juridische vakblad Story was boos dat een 'Ierse doodrijder' slechts drie maanden cel kreeg (hij liet weg dat het slachtoffer dronken op de provinciale weg liep). Etc.
Ben ik het dan altijd met rechters eens? Neen. Voorbeeld: Volkert van der G. had van mij levenslang mogen krijgen, omdat hij niet alleen een mens en politicus heeft vermoord, maar ook een aanslag op de democratie heeft gepleegd. Regelmatig zie ik -in mijn ogen- onverbeterlijke draaideurcriminelen, die toch weer een kans krijgen.
Rechtspraak is mensenwerk. Maar wel gebouwd op ratio, op nuance, op wikken en wegen. Rechters kijken naar de context, van de verdachte, het slachtoffer en de samenleving. Kom daar eens om bij menig politicus en opiniemaker. Zij doen vooral hun best om de rechtspraak stelselmatig te ondermijnen door feitenvrije commentaren.
Eigenlijk zouden zij na elke populistische roeptoeterij een taakstraf verdienen: verplicht een rechtszaak bijwonen. De komende week staan de deuren wijd open.
Paul Verspeek is rechtbankverslaggever bij Rijnmond

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl