Gemeenten weten zich geen raad met het klimaat

Sommige resultaten zijn ontluisterend: op Brielle na heeft geen enkele gemeente een concrete doelstelling geformuleerd voor de lopende coalitieperiode. Vijf gemeenten weten niet eens hoeveel energie ze zelf gebruiken, vier gemeenten weten niet hoeveel van hun ambtenaren zich bezighouden met de energietransitie. Nissewaard (Spijkenisse e.o.) weet het geen van beide.

Wel zijn er een paar positieve uitschieters in de regio. Rotterdam, dat maar liefst 150 miljoen euro wil steken in de energietransitie, geldt als absolute kartrekker. Ook Dordrecht, Lansingerland, Capelle aan den IJssel en Molenlanden weten zich te onderscheiden. Maar kenners roepen Goeree-Overflakkee uit tot een onvervalst ‘pareltje’.

Zo heeft het eiland de ambitie uitgesproken om al in 2020 energieneutraal te zijn, onder meer met behulp van grote windmolenparken. Een voordeel: Goeree ligt volop in de wind. Daarnaast stimuleert de gemeente het hergebruik van grondstoffen en onderzoek naar gebruik van waterstof als energiebron. "Een grote krul voor Goeree-Overflakkee. Waar een kleine en behoudende gemeenschap toch verrassend scherp en innovatief kan zijn", zegt Thijs de la Court van het Klimaat Verbond Nederland, die de uitkomsten van de enquête doornam.

In een unieke samenwerking bundelen Rijnmond en drie AD-titels (AD Rotterdams Dagblad en AD De Dordtenaar/Rivierenland) sinds enkele maanden de krachten om te bekijken hoe de regio zich voorbereidt op klimaatverandering. Naar 26 gemeenten is deze zomer een uitgebreide enquête gestuurd over de stand van zaken van het klimaatbeleid.

Binnen de gemeente Goeree-Overflakkee, zo blijkt, zijn 3,8 ambtenaren bezig met de energietransitie. Veel gemeenten hebben het thema uitbesteed aan één enkele ambtenaar. Hardinxveld-Giessendam heeft er slechts een halve ambtenaar (0,5 fte) voor vrijgemaakt. Opvallend is dat Nissewaard, Alblasserdam, Vlaardingen en Hendrik-Ido-Ambacht niet weten hoeveel ambtenaren zich bezighouden met dit vraagstuk.

Het is niet de enige lacune. Ook de vraag hoeveel energie de gemeente zelf gebruikt, toch belangrijk om het goede voorbeeld te geven, kan niet altijd worden beantwoord. Brielle, Hoeksche Waard, Lansingerland, Nissewaard en Vijfheerenlanden hebben geen flauw idee.

Wat is de geplande totale CO2-reductie in de huidige collegeperiode (tot maart 2022) eigenlijk? Alleen Brielle geeft een specifieke doelstelling, namelijk dat in 2021 de CO2 met 19 procent omlaag moet. Alle andere gemeenten hebben moeite met deze vraag. Vijf gemeenten komen met het veilige non-antwoord, dat ze in 2030 de nationale doelstelling van 49 procent CO2-reductie willen halen.

Maar liefst 15 van de 23 geven aan geen enkele doelstelling te hebben. Te weten: Alblasserdam, Capelle, Dordrecht, Hardinxveld-Giessendam. Hellevoetsluis, Hoeksche Waard, Hendrik-Ido-Ambacht, Lansingerland, Maassluis, Molenlanden, Nissewaard, Papendrecht, Sliedrecht en Vijfheerenlanden. En ja, ook het geprezen Goeree-Overflakkee.

"Dit is toch eigenlijk onvoorstelbaar, zeker als er geen gericht beleid is", zegt hoogleraar Derk Loorbach, transitiedeskundige aan de Erasmus Universiteit. "Dit zijn nationale en internationale afspraken, bevestigd door de hoogste rechter. Daar moet een overheid serieus werk van maken. Neem kleine stappen, maar maak ze afrekenbaar."

Dat ziet ook De la Court terug. "Er worden heel weinig spannende doelstellingen genoemd. En als die worden genoemd, dan sluiten ze aan bij het landelijke Klimaatakkoord. Maar geen enkele doelstelling hanteren, dat is echt flauwekul. Dan moet het beleid eigenlijk nog ontwikkeld worden. Beleid voeren is heel lastig zonder doelstellingen."

Dat is het beeld dat terugkomt bij veel gemeenten, zegt De la Court. "Eigenlijk lijkt het merendeel van de beleidsplannen heel erg op elkaar. Het is ‘copy paste’ van beleidsstukken, want ze moeten wat met klimaat. Er zit weinig originaliteit in. Terwijl klimaatbeleid bij uitstek een kwestie van pionieren is en de samenleving in beweging brengen. Dus niet volgen."

Als voorbeeld noemt hij de gemeenten in Voorne-Putten, die een gezamenlijk klimaatbeleid hebben. Net als het samenwerkingsverband van de Drechtsteden. "Tsja, daar gaat dan een gezamenlijk sausje overheen. Neem nu zo’n Routekaart Duurzaam Voorne-Putten. Daar staat eigenlijk helemaal niets in. Maar een kleine gemeente heeft best mogelijkheden. Je hebt niet veel budget, dus dan moet je op zoek gaan naar de kracht binnen de samenleving."

Het algemene beeld is dat Rotterdam er met kop en schouders bovenuit steekt. "Ja, die kunnen lekker brutaal uitpakken en dat doen ze ook", zegt De La Court.

Het verschil is groot, blijkt uit de getallen. Om de beginnen het budget: Het Rotterdamse stadsbestuur wil 150 miljoen euro steken in de energietransitie. Daarna volgt Capelle aan den IJssel, met een bedrag van 2,4 miljoen euro. En daarna Dordrecht en Goeree-Overflakkee, met ieder een budget van een miljoen euro. Of neem het aantal ambtenaren dat zich inzet voor de energietransitie. Rotterdam is koploper, op zeer grote afstand volgen Lansingerland (7,5 fte), Dordrecht en Capelle (ieder 5 fte).

"Rotterdam is een buitencategorie en met dit ambitieuze stadsbestuur vergelijkbaar met een provincie", zegt De la Court. "De stad heeft veel kennis in huis. Een sterk team, vijftig ambtenaren maar liefst. Dat is positief. Maar de opgave is enorm. Dat kan een gemeente niet alleen. Ik zie in Rotterdam weinig betrokkenheid van maatschappelijke organisaties. Dat is een zwak punt. De bevolking moet wel meedoen, hoewel dat in een stad natuurlijk moeilijker is dan in een dorp."

Ondanks het ontbreken van CO2-doelstellingen noemen bijna alle gemeenten wel verschillende concrete maatregelen op de korte termijn. Zo wil Capelle aan den IJssel eind 2022 70.000 zonnepanelen hebben geplaatst. Molenlanden wil alle gemeentelijke gebouwen energieneutraal maken. Vlaardingen gaat de wijken in om mensen bewust te maken.

De meeste gemeenten zijn nu bezig met zaken als isolatie, energiebesparing, LED-verlichting (zowel in gebouwen als op straat) en het stimuleren van elektrisch rijden. In Dordrecht rijden alle bussen elektrisch. Brielle (‘opgenomen in routekaart’) en Hoeksche Waard (‘de nodige maatregelen’) noemen geen concrete acties – of nemen de enquête niet serieus.

Gevraagd naar het gemeentelijk wagenpark blijkt dat het gros nog op benzine of diesel rijdt. Opvallende uitschieter is Westvoorne: de gemeente heeft 13 bedrijfswagens en daarmee is de helft van het wagenpark elektrisch. Daarna volgt Rotterdam: 33 procent rijdt elektrisch, 49 procent hybride. Vlaardingen, Lansingerland en Capelle hebben ook relatief veel elektrische wagens.

Een van de meest ingrijpende maatregelen van de energietransitie is het aardgasvrij maken van bestaande woningen. Slechts vijf gemeenten durven aantallen te noemen. Rotterdam, Dordrecht, Capelle aan den IJssel, Sliedrecht en Vlaardingen. De getallen lopen uiteen: Rotterdam gaat voor 10.000 stuks, Vlaardingen houdt het bij 64 woningen.

Loorbach constateert in de antwoorden veel vrijblijvendheid en gebrek aan urgentie. "Gemeenten hebben niet veel inzicht in feiten en cijfers. Er zijn heel veel doelen en ambities, maar weinig concrete targets. Hier ligt een rol voor lokale politici."

Wethouder Arno Bonte (GroenLinks, energietransitie) presenteert vrijdag het langverwachte Rotterdamse Klimaatakkoord, dat wordt ondertekend door ruim honderd bedrijven en maatschappelijke organisaties.

Afgelopen half jaar zijn aan vijf ‘klimaattafels’ (Haven en Industrie, Mobiliteit, Schone Energie, Gebouwde Omgeving en Consumptie) tientallen maatregelen en projecten bedacht om de C02-uitstoot omlaag te brengen. Het resultaat wordt vrijdag bekendgemaakt, samen met de doorrekening van de C02-besparing door milieudienst DCMR.