nieuws

Kille executies na de bevrijding: zo'n 50 doden in onze regio

De 24-jarige Keta Koppelaars uit Kinderdijk werd op 5 mei 1945 doodgeschoten door Duitse militairen. Dat was na de capitulatie van de Duitsers, na de wapenstilstand. Zij is één van de vele slachtoffers die vielen in de onzekere, chaotische dagen van 4 mei tot en met 8 mei 1945.
Keta Koppelaars dacht dat de bevrijding een feit was. Ze ging met haar vader boodschappen doen en nam een Nederlandse vlag mee. Duitse soldaten zagen het rood-wit-blauw en schoten erop. Daarbij raakten ze Koppelaars in haar buik. Ze overleed vrijwel direct.
Op 4 mei 1945 capituleerden de Duitsers. Die avond werd het op de Lüneburger Heide het overgavedocument getekend waarin stond dat de wapenstilstand inging op 5 mei om 08.00 uur. De bevrijding was een feit. Vijf jaar Duitse bezetting was voorbij. Blijdschap en opluchting overheersten maar er braken ook onzekere, chaotische dagen aan. De Duitsers waren er nog, bewapend en wel. En de geallieerden kwamen op veel plaatsen pas op 8 mei.

Meer dan tweehonderd doden

Marjolein Bax deed vier jaar onderzoek naar deze dagen en schreef het boek ‘Een wrang feest, hoe velen de bevrijding niet overleefden’. In Nederland vielen meer dan 220 Nederlandse doden in de dagen rond de bevrijding. In onze regio zo’n vijftig in dertien verschillende plaatsen.
“Het Westen van Nederland was bevrijd zonder gevechten”, zegt Bax. “Die Duitsers kregen wel te horen dat ze verloren hadden maar ook dat ze hun wapens bij zich moesten houden en eigen objecten moesten bewaken. Ze moesten wachten tot de geallieerden kwamen om hen te ontwapenen.”

Gewapende conflicten

Er waren die dagen nog 120.000 Duitse militairen in West-Nederland. De afspraak was dat de geallieerden hen zouden ontwapenen. Er was daarin geen rol weggelegd voor de Binnenlandse Strijdkrachten (BS). Die waren opgericht na Dolle Dinsdag (5 september 1944) en bestonden uit verschillende verzetsgroepen. Wapendroppings hadden ervoor gezorgd dat de BS gewapend waren.
Marjolein Bax: “De gevaarlijke situatie ontstond doordat de leden van de Binnenlandse Strijdkrachten binnen moesten blijven en niet de Duitse soldaten mochten ontwapenen. Maar de berichten daarover kwamen niet aan of verkeerd aan. En sommigen dachten ‘we hebben vijf jaar gewacht, nu gaan we die Duitsers het land uit zetten’, dus die gingen toch de straat op en Duitsers ontwapenen.”
Bij de confrontaties die daardoor ontstonden, vielen aan beiden kant doden. In ‘Een wrang feest’ vertelt Bax het verhaal van de Nederlandse doden. “Dat vind ik ook het belangrijke van dit boek."
Er zijn heel veel mensen overleden en door hun namen te noemen, worden ze niet vergeten
Marjolein Bax
Al op de avond van 4 mei ging het op een aantal plaatsen mis. Mensen hadden via de illegale radio’s gehoord over de capitulatie en gingen de straat op. De eerste spontane bevrijdingsfeesten ontstonden. In de Hoeksche Waard vielen die avond drie doden.
Twee jonge mannen uit Westmaas, Johan van Aken (20) en Jaap van Etten (32) gingen naar Mijnsheerenland voor meer informatie. Daar kwamen ze in conflict met Duitse militairen. De twee werden door de Duitsers meegenomen naar een schuur en daar mishandeld en vermoord.

Onschuldige slachtoffers

In Westmaas kwam die avond Leendert van der Stelt om. In het dorp waren veel mensen op straat. Duitse soldaten begonnen te schieten en de mensen vluchtten naar binnen. “Iedereen dacht veilig te zijn”, vertelt Bax. “Maar de Duitsers zagen bij één boerderij licht branden en gingen daar naar binnen. Daar hebben ze nog een jongen doodgeschoten.” Dat was de 24-jarige Van der Stelt uit Numansdorp. Vanwege de inundatie was hij met zijn ouders ondergebracht in Westmaas.
Ook in Rotterdam kwamen mensen om tijdens bevrijdingsfeesten op de avond van 4 mei. In Kralingen vierden veel mensen feest op straat. “SS’ers zijn daar rond gaan rijden en gaan schieten. De kogels hebben twee meisjes geraakt”, weet Bax. “Ik heb met verschillende onderzoekers uit Rotterdam gesproken, maar tot nu toe ben ik nog niet achter hun namen gekomen.”
De twee Kralingse slachtoffers zijn de enigen in het onderzoek van Marjolein Bax van wie de namen niet bekend zijn. “Van die twee meisjes weet ik niks, dus dat zou ik heel graag weten.”
Lees meer: Wie zijn de twee dodelijke slachtoffers van SS’ers tijdens een bevrijdingsfeest in Kralingen?
Op verschillende plaatsen vielen doden in het rumoer rond het oppakken van moffenmeiden door de Binnenlandse Strijdkrachten. In Vlaardingen wilden de BS op 5 mei Teuntje oppakken. Leden van de Duitse Kriegsmarine zagen dat en wilden het voorkomen. “Een jongen van 15 werd op straat geraakt en stierf, het was de 15-jarige Dirk den Hond”, aldus Marjolein Bax.
Een paar dagen later kreeg dit incident een vervolg. De BS’ers gingen naar het huis van Teuntje om haar alsnog op te halen. Haar broer Geert van Linden was op 8 mei net weer thuis nadat hij in Zeeland tewerk was gesteld. Hij hield de deur dicht voor de BS’ers. Er werd op de deur geschoten en Geert van Linden (32) werd dodelijk geraakt.

Urendurend gevecht in Berkel

In Berkel en Rodenrijs ontstond op 5 mei een angstige en chaotische situatie bij een confrontatie tussen de Binnenlandse Strijdkrachten en Duitse soldaten. Bax: “Daar kon je goed zien hoe slecht de communicatie was tussen BS’ers. Landelijk was afgesproken dat ze geen uniform of wapens zouden dragen op straat maar in Berkel en Rodenrijs komen andere berichten binnen. De commandant krijgt het bericht dat hij ongezien en bewapend met een groep naar Rotterdam moet komen.”
De Berkelse BS’ers hadden zich verzameld bij de veiling. De commandant liet zijn mannen sla steken om de wapens in de kratten sla naar Rotterdam te brengen. Op de terugweg naar de veiling kwam er een Duitse overvalwagen achter de BS’ers rijden. Er ontstond paniek, ze reden de veiling voorbij en riepen: “Moffenwagen!”.
Een groot, uren durend gevecht brak uit. Daarbij kwamen twee Nederlanders om het leven: de 20-jarige Theo Vis en Willem Thijs van 21 jaar oud. Ook een aantal Duitsers stierf. De 35-jarige Niek Vogelaar vroeg aan de commandant of hij kon overstappen daar het strijdend gedeelte van de BS. Hij wilde dat eerst thuis aan zijn vrouw vertellen. Onderweg naar huis werd hij doodgeschoten.

Prikkeldraad

Twee verschillenden incidenten kostten op 5 mei in Rotterdam twee levens. De 17-jarige BS’er Anton Tuk overleed bij een aanval door Duitsers op de Willemsbrug. De 20-jarige David Mees haalde prikkeldraad van de Wehrmacht weg bij de tuin van zijn ouders. Marjolijn Bax: “Dat werd door een Duitse soldaat als daad van verzet gezien.” De Duitser schoot Mees dood.
Ook Arie Houweling (47) kwam op 5 mei om. Hij werd in de voortuin van zijn huis doodgeschoten door Duitse militairen. Dat gebeurde in Oud-Alblas. Een overmacht van Duitse soldaten schoten in het rond na gevechten met BS’ers. Veehouder Houweling ging kijken wat er aan de hand was en werd dodelijk geraakt.
In Zwijndrecht verloor die dag de 59-jarige Jan Reijerkerk het leven. Het bevrijdingsfeest was in volle gang toen er plotseling geschoten werd. “Het is niet altijd duidelijk waarom ze begonnen met schieten, er is ook niet altijd meer achter te komen”, zegt Marjolein Bax. Reijerkerk stond op straat en werd geraakt. Hij overleed die avond in het ziekenhuis in Dordrecht.

6 mei 1945

De volgende dag, 6 mei 1945, was het leed niet geleden. De chaotische situatie duurde voort en kostte opnieuw levens. In Rotterdam kwam het aan de zuidkant van de Maastunnel tot een confrontatie tussen BS’ers en Duitse soldaten. “Groepen BS’ers gingen gewapend de straat op om de boel in de gaten te houden. Duitsers deden hetzelfde. Als die elkaar tegenkwamen ging het snel mis die dagen”, vertelt Bax.
Giel van Damme (19) en Arie Bijl (20) kwamen daarbij om. “Giel van Damme zat samen met z’n broer bij het verzet. Ik zie dat dan voor me: twee broers samen bij het verzet die 5 mei halen en dan wordt er toch nog eentje doodgeschoten.”
Diezelfde dag kwam ook Jan Gerard Groeneveld in Rotterdam om. De 25-jarige BS’er sommeerde bij de Beukelsdijktunnel Duitsers te stoppen. Hij werd door hen neergeschoten en overleed die nacht in het ziekenhuis. Marjolein Bax: “Ik kon niet zo veel informatie over hem vinden, uiteindelijk vond ik een neef in Amerika. Hij vertelde dat hij nog brieven van zijn oma had. Zij schreef: iedere keer dat ik een brief moet posten, loop ik door die tunnel om mijn zoon te herdenken.”

Vanuit een rijdende wagen doodgeschoten

Een 20-jarige BS’er werd door Duitse soldaten op 6 mei doodgeschoten in Mijnsheerenland. Jaap van Breda stond op wacht bij het gemeentehuis. Met een vrachtwagen reden de Duiters voorbij en schoten op de jonge Van Breda.
In de Hoeksche Waard overleed op 7 mei de ‘moeder van het verzet’ Catharina Traas-de Jager (58). Zij en haar man hadden 14 kinderen en allemaal deden ze wel iets voor het verzet. Op 7 mei kwam een zoon thuis die eerder was opgepakt door de Duitsers. Bij de boerderij van de familie Traas waren ook Duitse militairen.

'Het is vrede'

Bax: “De spanning was er om te snijden, uiteindelijk zeggen de Duitsers ‘iedereen naar binnen’. Catharina laat alle kinderen voor gaan, gaat als laatste naar binnen en doet de deur dicht. Een Duitse soldaat richt zijn machinepistool op de deur en schiet door die deur. Catharina wordt geraakt.” Vlak voor zij stierf, sprak ze ‘het is vrede’.
Bij het Marconiplein in Rotterdam kwam de 28-jarige Willem Bakker op 7 mei in een gevecht met Duitse soldaten terecht. Hij overleefde dat niet. Ook op 8 mei vielen er nog doden, drie dagen na de wapenstilstand.

Executie drie dagen na de bevrijding

Aan de Donckselaan in Bolnes bij Ridderkerk liep het volledig uit de hand. De aanleiding was ook hier het oppakken van moffenmeiden. Er ontstond een oploopje toen BS’ers verschillende vrouwen op wilde pakken. “BS’ers wilden een waarschuwingsschot lossen om mensen uit de buurt te houden. Ze hadden geen goede wapens en weinig wapenervaring. Daardoor werd een jongen die op straat stond te kijken in zijn been geraakt”, vertelt Bax.
De BS’ers brachten de gewonde jongen en zijn vader naar een huisarts in Bolnes. Ze wachtten buiten tot hij behandeld was. Op dat moment ging de buurman van de dokter, een hoge Duitse militair, met zijn auto weg. Naast hem zat zijn Nederlandse vriendin. BS’ers wilden haar oppakken maar de Duitser liet dat niet gebeuren en riep hulp in.
In de bossen in de omgeving zaten nog veel Duitse soldaten die hem te hulp kwamen. Er ontstond een groot gevecht tussen de BS’ers en de Duitsers. De dokter, de gewonde jongen en zijn vader en andere omstanders vluchtten het huis van de dokter in.
“Uiteindelijk toen het schieten stopte, hebben de Duitsers die mensen het huis uitgehaald. Vrouwen en kinderen werden weggestuurd en zeven mannen dood geschoten. Een kogel raakte een toevallige voorbijgangster, zij is ook omgekomen”, vertelt Bax. Acht mensen waren dus het slachtoffer in Bolnes op 8 mei.
Een executie nadat Duitsland gecapituleerd had en er een wapenstilstand was
Marjolein Bax
De slachtoffers waren Antionia Arts (20), de gewonde jongen Wim de Groot (20), zijn vader Rokus de Groot (42), dokter Cornelis Berger (42), Mas Groeneweg (37), Lucas Stolk (42), Henk van den Berg (24) en Dirk Hobbel (22).
Er zijn vrijwel geen Duitse militairen veroordeeld voor deze daden. Nadat de Canadezen gearriveerd waren, werden de Duitsers ontwapend en naar kampen gebracht. “De Canadezen dachten ‘we gaan nu geen Nederlanders bij die Duitsers laten’ want dan nemen ze het recht in eigen hand. De Canadezen moesten hier blijven zo lang die Duitsers hier waren, en de Canadezen wilden gewoon naar huis. Dus die wilden het zo snel mogelijk afhandelen. De Nederlandse regering had er eigenlijk ook geen tijd voor. Er gebeurde zoveel en al die Duitsers zijn teruggestuurd naar Duitsland.”
Ruim tweehonderd doden in Nederland tussen 4 en 8 mei 1945. Zo’n vijftig slachtoffers in onze regio. Naast de Nederlandse slachtoffers kwam ook een aantal Duitse militairen om. Marjolein Bax probeert na haar lange onderzoek niet te oordelen: “Je moet beseffen dat je je bijna niet in kan leven hoe het was die dagen. Ik weet niet hoe het is om in een oorlog te leven en ook niet in die chaotische dagen. Ik probeer ook niet te oordelen over wat er is gebeurd maar ik probeer te begrijpen waarom het is gebeurd.”

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl