'Rotterdam moet versneld investeren in duurzame haven'

"Zolang Rotterdam afhankelijk blijft van fossiele energie, krijgt de haven zwaardere klappen dan wanneer versneld wordt ingezet op duurzame energie." Hoogleraar energietransitie Jan Rotmans windt er geen doekjes om: Rotterdam moet juist nu fors inzetten op de verduurzaming van het veertig kilometer lange haven- en industriecomplex. "We moeten groener uit deze crisis komen. De urgentie wordt met de dag groter."

Het gesprek met de hoogleraar aan de Erasmus Universiteit vindt plaats aan de Parkkade in het centrum van Rotterdam. Het cruiseschip en het vrachtschip op de achtergrond symboliseren voor hem de oude economie. "Wie wil na deze crisis nog met een vervuilend cruiseschip op vakantie? En zo dichtbij het centrum een zeeschip laten aanleggen, zien we over tien jaar echt niet meer."

In zijn rechter ooghoek ziet hij het kantoorgebouw van het Rotterdamse bedrijf Vopak. Een bedrijf dat wat hem betreft op tijd wakker is geworden. "Zij zijn al jarenlang actief in olie, maar investeren nu ook zwaar in zonne-energie en waterstof." Zo ziet hij het graag, want de Rotterdamse haven leunt nu nog teveel op de drie hoofdpijlers fossiele energie, containeroverslag en petrochemie. "In duurzame energie zijn we nog veel te weinig onderscheidend."

De tijd lijkt in Nederland rijp voor een herstelplan voor de economie, nu de Covid-19-pandemie over zijn hoogtepunt is. Overheid en banken steunen de bedrijven met een pakket aan maatregelen. Ook voor de haven rekent de gemeente Rotterdam op steun van het Rijk, bijvoorbeeld bij een versneld besluit over de vervanging van Nederlandse onderzeeboten. Soepelere besluitvorming over PFAS en stikstof-eisen helpen volgens wethouder van Gils eveneens bij een snellere aanleg van de infrastructuur voor de verduurzaming van de haven.

Los daarvan ziet wethouder Arjan van Gils (Haven en Financiën) nu al kansen voor nieuwe en andere werkgelegenheid, zoals bij de aanleg van windparken op de Noordzee, opknapbeurten bij raffinaderijen, wereldwijde projecten op het gebied van deltatechnologie en het ombouwen of verduurzamen van schepen. "Daar zijn we keigoed in, in deze regio."

Rotmans ziet liever dat scherpere keuzes worden gemaakt. "De gemeente en Havenbedrijf Rotterdam willen blijven investeren in de fossiele industrie, maar we zijn veel te afhankelijk van landen als China en Rusland voor olie, kolen en gas. De prijs van olie is een lachertje en kolen hebben we veel minder nodig door de terugval in de staal- en auto-industrie. Stop daar dus mee en versnel de investeringen in duurzame energie, want over 5 à 10 jaar struikelen we naar de volgende crisis. Die kan deze haven dan niet meer opvangen."

Volgens Van Gils wordt er al met langlopende projecten flink ingezet op de vergroening van de haven. "We maken al grote stappen met het Porthos-project, waarbij CO2 van de industrie wordt afgevangen en ondergronds in lege gasvelden op de Noordzee wordt opgeslagen. Ook hebben Shell, de Gasunie en het Havenbedrijf Rotterdam net aangekondigd dat ze de grootste waterstoffabriek van de wereld gaan bouwen, inclusief de infrastructuur die daarvoor nodig is."

Hij verwacht dan ook dat deze tijd tot een 'redesign' van het haven- en industriecomplex gaat leiden. "Het zal nooit meer zo worden, als dat het was." Qua investeringen houdt hij wel een slag om de arm. Door de tegenvallende havencijfers krijgt de gemeente Rotterdam als aandeelhouder minder dividend uitgekeerd van het Havenbedrijf Rotterdam. “De middelen om te investeren in grote duurzame projecten zullen dan ook minder zijn.”

En juist dat is de grote vrees van Rotmans. Dat de gemeente, de bedrijven en Havenbedrijf Rotterdam niet doortastend genoeg blijken te zijn om echt het verschil te maken. "We staan pas aan het begin van de revolutie. Bedrijven blijven wachten op een lange termijnvisie en subsidiemogelijkheden van de overheid. Er moet een doorbraak komen. De coronacrisis zou een kantelpunt kunnen zijn."

De coronacrisis heeft al spectaculaire milieuwinst opgeleverd, met schonere lucht en lagere CO2-uitstoot, maar er zijn nog grote stappen nodig om het havencomplex echt te vergroenen. En dan telt niet alleen het winstbelang, maar zouden bedrijven ook moreel voor vergroening moeten kiezen, aldus Rotmans.

"We hebben al een CO2-, een PFAS- en een stikstofprobleem. Daarvoor kun je steeds een gang naar de rechter maken, maar hoeveel waarschuwingen heb je nodig? Wij staan niet boven de natuur. We moeten ons aanpassen, anders slaat de natuur terug. Dat hebben we nu toch wel geleerd."

Hij verwijst naar successen uit het verleden. "De haven is ooit onder protest aangelegd, maar dat heeft ons veel gebracht. In de jaren ‘60 kozen we als Rotterdam ook tegen de stroom in wat betreft containers. Niemand deed dat. Toen de markt aantrok, werden we de grootste haven ter wereld. Zo’n positie zou het Havenbedrijf nu weer kunnen innemen, door vol voor waterstof te gaan. Als we alle investeringen die we met de oude economie verdienen nu in de nieuwe economie stoppen, bouwen we de haven in 10 jaar toekomstbestendig om. Dat is leiderschap."

En daarom zou het Havenbedrijf volgens de hoogleraar tegen de bedrijven moeten zeggen: "we gaan fors investeren in wind- en zonne-energie, groene waterstof en biomassa als bouwsteen voor de nieuwe chemie, ten koste van de gevestigde orde. Transitie betekent afbraak en opbouw. Maar daaruit ontstaat wel iets moois. En wie niet mee wil doen, blijft maar achter. Je kunt niet meer iedereen te vriend houden."

Wethouder Arjan Van Gils houdt er rekening mee dat de komende tijd bedrijven zullen omvallen, maar ook dat anderen juist beter uit de coronacrisis zullen komen. "Niemand verwacht dat we weer op hetzelfde niveau fabrieken kunnen laten draaien en dat we weer massaal de hele wereld over gaan varen en vliegen. Mensen die daar hun verdienmodel op baseren, hebben het slecht en die krijgen het de komende maanden nog slechter. Aan de andere kant: wie in de opslag zit, verdient goud want de tanks zitten vol. En wie al in transitie zat en met verduurzaming bezig was, die gaat waarschijnlijk sneller door zo’n proces heen dan voor de coronacrisis."

En kijk dan bij het herstelplan ook eens naar nieuwe en kleinere initiatieven, benadrukt Rotmans. Zelf heeft hij recent een Breakout Team geformeerd , met 25 'friskijkers en dwarsdenkers', die creatieve ideeën bedenken om slimmer uit de lockdown te komen. "We willen van onderop beginnen: inspireren en verbinden. Niet alles levert meteen geld op, maar durf te investeren, ook in kleine ondernemingen. Jongeren willen niet meer werken bij bedrijven die winst opstrijken, geen belasting betalen, maar wel hun hand ophouden als het niet goed gaat. In de toekomst word je als bedrijf afgerekend op wat je voor de samenleving betekent."