nieuws
75 jaar geleden: Het topstuk van Boijmans is een vervalsing
17 juli 2020, 19:02 • 4 minuten leestijd
Hij moet van zijn stoel gevallen zijn terwijl hij het nieuws kreeg. Zijn topstuk, de Emmaüsgangers, een vervalsing. Dat kan niet kloppen. Vrijdag 75 jaar geleden kreeg Dirk Hannema, voormalig-directeur van het Rotterdamse Museum Boijmans Van Beuningen, dit schokkende nieuws.
Ook in de museumwereld is er een strijd tussen Rotterdam en Amsterdam. Dus als eind jaren '30 het Rotterdamse museum éindelijk ook een kunstwerk van Vermeer op de kop weet te tikken is dat groot nieuws. 'Amsterdam heeft de Nachtwacht, maar Rotterdam heeft nu een Vermeer', schrijven de kranten.
Het kunstwerk is opgedoken in Parijs. Kunstkenner Abraham Bredius noemt het werk 'de aller- allermooiste'. Andere kenners, op één Amerikaan na, bevestigen allemaal dat het werk echt is.
"Dat laatste heeft Hannema ook gehoord", liet conservator Friso Lammertse van Museum Boijmans Van Beuningen eerder in een terugblik van Radio Rijnmond weten. "Maar hij reageerde daarop met de opmerking 'dat die Amerikanen dat toch verkeerd zien'."
Nazi's
Dan breekt de Tweede Wereldoorlog uit. Tijdens de oorlog komen meerdere topwerken in handen van de nazi's terecht, zoals bij Rijksmaarschalk Hermann Göring. Daar worden bijvoorbeeld andere werken van Vermeer gevonden.
Hoe zijn die daar gekomen, vraagt men zich af. Bij de zoektocht komt men uit bij Han van Meegeren, kunsthandelaar in Amsterdam en zelf ook geen onverdienstelijk schilder. Hij wordt opgepakt en hem hangt een lange celstraf boven het hoofd.
Dan doet hij een opmerkelijke uitspraak. De schilderijen die bij Göring zijn gevonden zijn vals. Hij heeft ze zelf gemaakt. Ook de Emmaüsgangers in Rotterdam is een vervalsing, geeft hij toe.
Op het vervalsen van de kunstwerken staat een veel lagere straf.
"Die opmerking van Van Meegeren sloeg in als een bom", legt Friso Lammertse uit. "Niemand kon het geloven. Het schilderij gold als de Nachtwacht van Boijmans. Die man was niet goed bij zijn hoofd. Mensen geloofden Van Meegeren niet."
Meestervervalser
Hannema gelooft niets van de uitspraken van Van Meegeren, die op dat moment al de 'grootste vervalscher ter wereld' wordt genoemd. In de buitenlandse media wordt Van Meegeren omschreven als 'de man die Göring belazerde'.
Hannema blijft volhouden. Het is niet waar. Van Meegeren is een fantast.
Van Meegeren verschijnt later voor de rechter. Die eist dat de kunsthandelaar de daad bij het woord voegt. Hij moet een 'nieuwe Vermeer' maken. Daarop wordt de rechtszaal omgebouwd tot een atelier.
Het grootste probleem bij het maken van een 'oud meesterwerk' is dat het er ook eeuwenoud uit moet zien. Daar heeft Van Meegeren een oplossing voor gevonden. De kunstwerken worden bewerkt met bakeliet. Vervolgens gaat het anderhalf uur in de oven, zodat er kleine scheurtjes in de verf ontstaan. Daardoor ziet het werk er een stuk ouder uit.
De rechters zijn overtuigd van de kwaliteiten van Van Meegeren. Hij krijgt een jaar cel, maar voordat hij de cel in gaat overlijdt Van Meegeren aan een hartinfarct.
Tekst gaat door onder de foto
Han van Meegeren aan het werk in de rechtbank. Foto: Nationaal Archief/Anefo - Koos Raucamp
Hollywood
Het verhaal van Van Meegeren is zo bizar, dat er zelfs Hollywoodfilms over hem zijn gemaakt. Enkele jaren geleden werd de film 'The Last Vermeer' gemaakt, mede in Schiedam en Dordrecht. Daarbij werd Van Meegeren gespeeld door Guy Pearce. Er is zelfs een kleine rol weggelegd voor Hannema.Lees meer: Dordt centrum verandert in filmdecor"Van Meegeren was natuurlijk een meestervervalser en zijn verhaal is erg bijzonder", gaat Lammertse verder. "Zijn vervalste stukken werden altijd aangeboden door betrouwbare tussenpersonen, zoals Tweede Kamerleden en gemeenteraadsleden. Daardoor had niemand het vermoeden dat het schilderij wel eens vals kon zijn. Ook vroeg hij enorm hoge prijzen. En als het duur was, dan moest het wel goed zijn."
Hannema
Hannema, die ook tijdens de Tweede Wereldoorlog directeur bleef van Boijmans Van Beuningen, werd na de oorlog direct opgepakt voor collaboratie. Hij kreeg acht maanden cel en mocht geen museumdirecteur meer zijn.
De rest van zijn leven bleef hij altijd beweren dat de Emmaüsgangers echt waren, ondanks de uitspraak van de rechter. Het zorgde ervoor dat Hannema niet meer serieus werd genomen als kunstkenner.
De Emmaüsgangers waren, tot de verbouwing van Museum Boijmans Van Beuningen, nog altijd te zien in het Rotterdamse museum. In 2010 had Boijmans Van Beuningen een speciale expositie over vervalsingen.
