nieuws
Terugblik op 2020: Hoe een Rotterdamse schoolgenoot middenin een complot belandde
30 december 2020, 08:29 • 10 minuten leestijd
In 2020 zagen we niet alleen de wereldwijde verspreiding van Covid-19. Een tweede virus greep om zich heen: het complot. Nimmer tevoren geloofden zoveel mensen in absurde theorieën over samenspannende machten. Corona, 5G, Trump, gehackte thermostaten, alles komt langs in deze persoonlijke terugblik van Paul Verspeek op het afgelopen jaar, waarin een hoofdrol is weggelegd voor een oude schoolgenoot uit Rotterdam. Met wie hij niet meer in staat is een normaal gesprek te voeren.
De werkelijkheid is ingewikkeld, totdat je er patronen in ontdekt. Dan blijkt het leven toch die puzzel te zijn die je kan maken, als je de juiste stukjes hebt. Schiedammer Wim van Zanten, die het einde der tijden verwacht, stuurde mij een handgeschreven notitie door. Het woord corona bestaat uit zes letters. Iedere letter heeft een genummerde plaats in het alfabet. De letters ‘corona’ zijn opgeteld 66. Zes en 66 is 666, het getal van de duivel. Aldus het bewijs dat de Apocalyps nabij is. Je ziet het pas als je het doorhebt. Complotten zijn vaak al net zo ingenieus.
Toen ik in april van dit jaar, aan het begin van de pandemie, een stuk schreef over complotten rond 5G en corona deed ik dat met enige aarzeling. Belichtte ik niet teveel een freakshow van een handjevol mensen? Begaf ik mij niet in de donkere spelonken van de samenleving, daar waar de meeste mensen nooit komen?
Binnen een paar maanden bleken de complotten ‘hot’. Van Doutzen Kroes tot Janet Ossebaard. Van Lange Frans tot Willem Engel. Die laatste sprak ik twee keer uitgebreid, in zijn Rotterdamse dansstudio. Hoewel hij zei niets van complotten te moeten hebben, had hij een heel assortiment klaarliggen: hoofdredacteuren waren gekocht om slechts bepaalde berichten te maken; critici van Engel waren (om)gekocht door de farmaceutische industrie; de Europese Unie wordt een superstaat à la China. Burgers hebben daarin niks meer te vertellen.
Fraude
Een wantrouwen naar de media en de wetenschap, waar kennen we dat meer van? De VS, waar Donald Trump vier jaar lang oorlog heeft gevoerd tegen beide. Dat is op zijn hoogtepunt gekomen na de verkiezingen op 3 november. Trump beweert dat er grootschalige fraude is gepleegd waarbij de Democraten samenspanden met technici en buitenlandse mogendheden. Ook in Nederland brulde een schare fans ‘fraude!’ Omdat ik altijd nieuwsgierig ben naar hersenkronkels, ging ik met hen in discussie, op Twitter. Zo belandde een oude schoolgenoot uit Rotterdam ineens op mijn pad: René Dercksen.
Tegenwoordig woont hij in Utrecht waar hij voor de PVV in Provinciale Staten zit. Opvallend is echter dat het woordje ‘Utrecht’ in zijn tweets zelden voor komt. Dagelijks gaat het vrijwel uitsluitend over Trump die toch echt gewoon gaat winnen. Kritische vragen van mij daarover leiden steevast tot scheldkanonnades: ik ben ‘knettergek’, ‘ontzettend dom’, ik ‘lieg’ (‘story of your life’) en ben (uiteraard) ‘extreem links’. Waar is het misgegaan tussen ons?
Ik ga terug naar eind jaren zeventig, het Sint Laurenscollege in Rotterdam-Hillegersberg. Ik kende René Dercksen via gemeenschappelijke vrienden. Hij zat een klas hoger dan ik. Doorgaans waren we in de pauze bij de ingang van de school te vinden. Als René en ik daar als enigen stonden, hadden we elkaar niet veel te vertellen. Bedeesde jongens waren we, die veelal zwijgend onze boterhammen opaten. We bespraken de laatste wedstrijd van Feyenoord, of de beperkte platenkeus van de radiopiraten die toen even in zwang waren.
René Dercksen
Beiden zijn we opgegroeid in Rotterdam-Schiebroek. Hij kwam uit een fanatiek VVD-milieu met een vader in de vastgoedsector. Die kant ging hij na de middelbare school ook uit, maar toen ben ik hem uit het oog verloren. Hij ging economie studeren, ik geschiedenis.
Sekten
Tijdens mijn studie richtte ik mij toevallig op een onderwerp dat raakvlakken heeft met de gesloten wereld van de complotten: het ontstaan van sekten. Zeker in tijden van crisis bestaat de behoefte aan definitieve en sluitende verklaringen voor de grote raadsels des levens. Een van de kenmerken is dat de aanhangers doof worden voor kritiek van buiten, voor andere informatie dan waarin zij geloven. Dat geldt voor complotdenkers, dat geldt voor René, dat geldt voor heel veel mensen. Want ik vertel dit verhaal niet om hem te bashen, maar omdat het een van de meest zorgelijke tendensen van deze tijd blootlegt.
Interessant onderzoek naar sekten en profetische bewegingen is verricht door de Amerikaanse sociaal psycholoog Leon Festinger. Hij keek wat er gebeurt als een concrete voorspelling over het einde der tijden niet uitkomt. Dat leidde doorgaans niet tot het opheffen van de beweging, nee, eerder in tegendeel: de gelovigen gingen juist extra zieltjes werven. Dat was een psychologische reactie op hun teleurstelling. Als nu meer mensen zich bij de beweging aansloten, dan moest het toch wel waar zijn?
Eenzelfde effect zien we nu bij de Amerikaanse verkiezingen. Het geloof is belangrijker dan de realiteit. Donald Trump en zijn getrouwen, inclusief René Dercksen, wisten het zeker: hij zou op 3 november triomferen. Dat is niet gebeurd, hij heeft dik verloren van Joe Biden. In reactie daarop is de president steeds harder gaan roepen dat hij toch heeft gewonnen. Omdat de ander fraude heeft gepleegd. Wie de tijdlijn van Dercksen bekijkt, ziet de afgelopen weken een tsunami aan fraude-berichten, regelrechte complotten.
In de geest van Festinger besloot ik hem te confronteren, toen het ‘Team Trump’ rechtszaak na rechtszaak verloor. Ik stelde een weddenschap voor: ik zou persoonlijk naar Utrecht komen met een fles wijn als Trump alsnog won. Zo niet, dan moest hij het omgekeerde doen.
Wat zich toen voltrok, was zeer veelzeggend. Hij wilde de pijnlijke vraag niet toelaten in zijn universum. In plaats van een simpel ‘ja’ of ‘nee’ kwam hij met ‘maar wat vind je van de corrupte bende rond Joe en Hunter Biden?’ Daar vond en vind ik niks van, maar dat was ook niet de kwestie: ga je de weddenschap aan? De volgende reactie: ‘ik heb nog een fles wijn tegoed van een vorige weddenschap over geld weggeven aan Zuid-Europa’. Ik had geen idee waar hij het over had en dat kon hij mij ook niet overleggen. Ondanks herhaalde pogingen heeft hij mijn vraag niet beantwoord.
Stemmachines
Ondertussen bleef hij tweets produceren die hij met ‘BAM!’ lardeerde. Ze verwezen naar vage websites met vage getuigen die gerommel aan stemmachines zouden hebben gezien. Daarna hoorde je er nooit meer wat over. Het centrum van de conspiracy theories is Antrim, een district in Michigan met 20 duizend inwoners. Kort na de stemming leek Biden daar verrassend te winnen, maar dat bleek een menselijke telfout. Desondanks was de beer los.
De Republikein Russell Ramsland (die waarschuwt voor een communistische samenzwering tegen Trump) schreef een forensisch rapport over Antrim. Conclusie: fraude via de computer. Er kwam een handmatige hertelling van de papieren stembiljetten en daaruit bleek een verschil van slechts twaalf stemmen. Niets aan de hand dus. Kort daarna een tweet van René Dercksen: 7 duizend van de 16 duizend stemmen waren verkeerd geteld, ten nadele van Trump. Bijgevoegd een schema. Maar het originele en officiële schema liet zien dat het werkelijke verschil dus twaalf was. Dercksen recyclede de oude, achterhaalde ophef. Als een Jehova’s Getuige die niet wil erkennen dat de aarde nog bestaat.
Let wel: deze hertelling in Antrim is live via sociale media te volgen geweest. Niemand beweert nog dat er fraude is vastgesteld, behalve een groep gelovigen. Toen ik Dercksen naar de officiële bronnen verwees, was zijn reactie dat ik nepnieuws verspreidde, ‘uit TOTALE DOMHEID’. Ik begon hem dus kwijt te raken, kon niet meer normaal met hem communiceren. We leefden in twee werelden.
Dat werd nog duidelijker nadat hij berichten ging versturen van extreme complotdenkers. Sidney Powell bijvoorbeeld. Zij is uit het Team Trump gezet omdat zij te ver doorschoot. (Ze zit dicht tegen de QAnon-gedachte aan dat de wereld wordt geregeerd door een pedofiele, satanische elite). Jubelend verwees Dercksen naar Powell toen zij beweerde dat de stemmachines in de VS waren bestuurd vanuit Venezuela en Cuba. George Soros, de Hongaarse miljardair die in geen complot ontbreekt, zat er ook achter.
James Bond
Daarna attendeerde Dercksen mij persoonlijk op Patrick Byrne, die nu toch echt definitief met zijn hackersteam de fraude heeft blootgelegd. Byrne heeft een reputatie. Hij zegt dat hij de reïncarnatie is van een Chinese monnik. Hij beweert dat de Amerikaanse politie hem heeft aangezet tot een romance met een Russische spionne. Maar het krijgt nog een hoger James Bond-gehalte, waarbij ‘Q’ zich de vingers zou aflikken. Gordels vast! Patrick Byrne zegt bewijs te hebben dat stemmachines vanuit China zijn beïnvloed via de WiFi van de thermostaat in een stemlokaal. Bent u er nog?
Ik zei het al eerder, het is niet mijn doel om een vroegere schoolgenoot belachelijk te maken. Maar als een Statenlid en voormalig senator dit soort theorieën verspreidt en weigert daarover op een normale manier in discussie te gaan, dan is er meer aan de hand. Want hij is bepaald geen eenling. Op Twitter heb ik over dit soort absurdistische gedachten met menigeen de degens gekruist. Genoemde Patrick Byrne heeft 177.000 volgers. De hardste fraude-schreeuwer heeft 88 miljoen volgers: Donald Trump. ‘WE WILL WIN!’ Elke dag weer.
Het is een parallelle realiteit. Een waanwereld vol verzonnen schema’s, superslimme thermostaten en samenspannende overheden. Waar zijn de filmpjes? Waar zijn de serieuze ooggetuigen? Waar is het juridische bewijs? Nergens. Maar dat doet er ook niet toe. Geloof is belangrijker dan de realiteit. Het aantrekkelijke van een complot is dat er altijd een escape is. De FBI heeft geen fraude vastgesteld? Logisch, die zitten ook in het complot. Etc.
Het gevolg is dat hele groepen mensen niet meer voor rede vatbaar zijn, opgesloten als zij zitten in hun eigen wereldje. Alles ketst af op het zelf ontworpen schild. Je ziet het bij Trump, je ziet het bij Dercksen, je ziet het bij menig coronaprotest. Versteend wantrouwen richting kabinet, wetenschap en media. Afgeschilderd als een samenspannende elite, of kartel zo u wilt, die de gewone burgers op sinistere wijze wil dwarszitten.
Tweedeling
Zo is een tweedeling ontstaan. In de VS van ongekende proporties, in Nederland ook steeds groter wordend. Een groeiende groep mensen die zo sterk geloven dat alle instanties tegen hen zijn, dat er niet meer op redelijke wijze mee te praten valt. ‘Fake news!’ roepen zij die zelf grossieren in oncontroleerbare theorieën. De Leidse onderzoeker Peter Burger constateerde het regelmatig: René Dercksen is hofleverancier. Het is een parallelle wereld, het is de omgekeerde wereld.
Dat is een sombere conclusie, zo op het eind van dit toch al bewogen jaar 2020. Is er dan geen hoop? Ik probeer al jaren in gesprek te raken of te blijven met mensen die ik zelf volstrekt onbegrijpelijk vind. Tot verbazing van mijn omgeving. ‘Je schaakt met een duif’, is het commentaar. Maar het slechtste wat je kan doen, is hele volksstammen afschrijven. Op Twitter zie je dat volop gebeuren: mensen beperken zich tot hun eigen bubbel, blokkeren anderen zodat die niet meer kúnnen reageren. De kloof is compleet. Twee werelden.
Ik ga onversaagd door. In de hoop dat er toch ergens een opening komt. In de hoop dat er iets van de oude René Dercksen naar boven komt. Die fles wijn, René, die staat klaar. Ik kom hem graag naar je toebrengen. Ik zet mijn thermostaat (made in China) op 18 graden. De ideale temperatuur voor een Cabernet Sauvignon.
