nieuws

Schiedamse kunstenaars dreigen dakloos te worden: 'Zo verdwijnt de ziel uit de buurt'

Hommeles en trammelant in de Schiedamse kunstwereld. Door bouwplannen van de gemeente dreigen kunstenaars hun ateliers te verliezen. Een alternatief wordt niet geboden. De kunstenaars zijn boos en voelen zich overvallen. Wat is er aan de hand in de stad waar het Stedelijk Museum Schiedam steeds meer nationale allure krijgt?
Het gaat om drie locaties in de stad, waar kunstenaars naar eigen zeggen worden verdreven uit hun werkruimte. De voormalig Martinusschool aan de Iepenlaan in Tuindorp, de voormalig Koningin Wilhelminaschool in de Zalmstraat in Schiedam-Zuid en een pand aan de Boterstraat in het centrum van de stad. Voor deze plekken worden plannen ontwikkeld om de groeiende woningnood enigszins te lenigen.
De eerste concrete plannen moeten half februari op tafel liggen, maar er is veel weerstand bij de kunstenaars die zich in de kou gezet voelen door Schiedam. Sommigen huren al meer dan veertig jaar ruimte van de gemeente. Vooral aan de Iepenlaan in Tuindorp krijgen de daar actieve kunstenaars steun uit de wijk. "De petitie tegen de plannen van de gemeente is al meer dan vijfhonderd keer getekend", zegt Wil Binkhorst namens de omwonenden. "Het zijn onze kunstenaars en we willen ze hier houden."
Tekst gaat verder onder de foto van de voormalige school aan de Iepenlaan

Zelfreflectie

De huidige ateliers in Schiedam zijn in gebruik sinds 2007, toen Schiedamse kunstenaars noodgedwongen hun ateliers in de voormalige Mariaschool aan de Westmolenstraat moesten verlaten. Ze streken neer in gemeentelijke panden die destijds als tijdelijk onderkomen zouden dienen. Er werd gesproken over een periode van één tot drie jaar. Dat nu alsnog vrij plotseling een einde komt aan die situatie, is de in totaal veertien kunstenaars in het verkeerde keelgat geschoten.
Ze voelen zich onheus behandeld nu er na al die jaren, zonder overleg, voor sloop of renovatie van de gebouwen wordt gekozen. Verschillende betrokkenen zeggen dat met het verdwijnen van de ateliers ook de ziel uit de buurt verdwijnt. Toch is enige zelfreflectie van de beeldend kunstenaars ook op zijn plaats. "Misschien zijn we allemaal te solistisch bezig geweest en moeten we in de spiegel kijken. Er is solidariteit nodig", zegt Peter Hellemons (63), die al sinds dertien jaar in de Zalmstraat werkt als kunstschilder.
Tekst gaat verder onder de video
De kunstenaars in de voormalig school aan de Zalmstraat werden naar eigen zeggen pas half december 2020 geïnformeerd over de plannen van de gemeente. Paniek in de tent, want waar vind je zo snel een nieuwe werkruimte maar ook een opslag is voor je werk?
Tekst gaat verder onder de foto van het pand aan de Zalmstraat

Bouwplannen

De gemeente Schiedam bevestigt dat er bouwplannen zijn op de bewuste plek in de Gorzen, zoals de wijk in de volksmond heet. "Om aan de grote behoefte aan woningen te kunnen voldoen, zetten we als gemeente niet alleen in op grote projecten, maar kijken we ook naar kleinere vrijvallende locaties in de wijken", meldt een woordvoerder.
"Als gemeente hebben we binnen het gemeentelijk vastgoed geen mogelijkheden om de gebruikers van de drie locaties een nieuw onderdak te bieden. We zijn wel bereid om mee te denken bij het zoeken naar andere locaties. Verder kijken we in algemene zin naar de ontwikkeling van atelierbeleid", meldt de gemeente Schiedam. Wat dat beleid in zou moeten houden, kon niet worden toegelicht.

Van school naar postkantoor?

Grootste onrust heerst momenteel bij de kunstenaars in de twee voormalig schoolgebouwen. Het pand aan de Boterstraat in het centrum heeft een afwijkende status, zonder ateliers. Wel zitten er sinds 2008 een modernde dansstudio, kunststichting Kunstwerkt en expositieruimte. Rob Holmer van Ruimte in Beweging, ook daar gevestigd, weet dat het pand aan de Boterstraat verdwijnt. Maar slapeloze nachten heeft hij niet.
Ook in de Boterstraat moet nieuwbouw komen. Een aantal particulieren is gevraagd plannen in te dienen voor de bouw van een eigen woning. De huidige ruimte verdwijnt dus definitief.
"We zijn bezig met een alternatief en hopen te verkassen naar het voormalig postkantoor aan de Lange Nieuwstraat", vertelt hij. "Daar zouden we vierkante meters kunnen huren." De artistieke dansers hebben letterlijk ruimte nodig en de beoogde locatie is beschikbaar en biedt voldoende ruimte.
Aanvankelijk was ooit het plan van de gemeente om ook aan de Boterstraat ateliers te vestigen, maar daar is nooit iets van terecht gekomen. Concrete plannen voor de nieuwbouw op deze plek zijn nog niet ingediend.
Het pand aan de Boterstraat. Tekst gaat verder onder de foto

Achterstallig onderhoud

Ook voor nieuwbouw aan de Zalmstraat is nog geen afgebakend plan. De voormalige school staat te midden van lage woningen, waarbij opvalt dat er sprake is van veel achterstallig onderhoud in directe omgeving. Sloopplannen zijn bij omwonenden niet bekend. Kijkend naar de staat van de omliggende bebouwing rijst de vraag of hier tussen überhaupt nieuwbouw kan plaats vinden.
Kunstenaar Peter Hellemons moet er in ieder geval niet aan denken. Hij werkt al jaren met plezier in het pand, waar hij een kleine vergoeding van een paar tientjes per maand voor betaalt en een vergoeding voor gas, licht en water. Hij werkt er samen met kunstenaars Diet Wiegman, Inge van Haastert, Henny van Leeuwen, Sjef van Duin, Marjo van Soest-Verzijden en Esther Zitman. Allen moeten op zoek naar nieuwe atelierruimte. Op welke termijn het pand leeg moet zijn, is onbekend.

Hysterische woningbouw

Hellemons heeft geen goed woord over voor de plannen en vreest dat met het verdwijnen van ateliers ook de ziel uit de stad verdwijnt. "Wij hebben als kunstenaarsgroep ook een steekje laten vallen. Hoe maak je je sterk tegenover de gemeente? Nu staan er straks meer dan tien mensen, eenlingen, apart tegenover een apparaat wat hysterisch woningbouw wil plegen op iedere plek die zij zien. Zij hebben daarmee het idee dat we de buitenwijk van Rotterdam worden en daarin vergeten dat we Schiedam zijn", vertelt hij zittend tussen een nieuwe serie doeken waar hij aan werkt.
"Ondanks dat we heel solitair bezig zijn, moet er een duidelijk gezamenlijk initiatief komen naar de gemeente. Ook naar de afdeling cultuur. Ik heb het idee dat die afdeling niet eens weet wat er in de ateliers gebeurt. Misschien van een, of twee: maar niet van de rest. Weinig interesse dus, eigenlijk totaal niet. Misschien moeten we dat meer aanwakkeren, ja."

Proosje van Schiedam

In Schiedam-Tuindorp is de onvrede over het verdwijnen van de voormalige Martinusschool aan de Iepenlaan het gesprek van de dag. De buurt houdt van 'haar' kunstenaars, klinkt het uit de monden van omwonenden. De grote onvrede zit echter niet zozeer in het feit dat ateliers verdwijnen, maar dat mogelijk hoogbouw verrijst op de plek van het markante schoolgebouw.
In het pand zijn nog drie kunstenaars actief. Een vierde, Betty Prins, zou sowieso al stoppen met haar activiteiten. Beeldend kunstenaar Sjef Henderickx is boos en noemt het plan van de gemeente "asociaal, bot en brutaal." Hij ziet de gemeente inmiddels als de 'boodschapper van het kwaad' en zegt niet dat wat een einde maakt aan zijn verblijf in de wijk, te zullen ondertekenen.
Tekst gaat verder onder de video
Behalve Henderickx hebben ook Albert Verkade en Harr Wiegman een atelier in de oude school. Ook zij staan dus binnenkort op straat als de plannen doorgaan. Verkade laat desgevraagd weten niet wakker te liggen van alle onzekerheid en wacht het allemaal rustig af. Van enige binding met de plek lijkt geen sprake. Harr Wiegman is daarentegen boos. De geestelijk vader van het bekende stadsicoon 'Proosje van Schiedam' klinkt opstandig en staat op zijn strepen. "Ik heb een huurcontract en ga hier niet weg", klinkt het vastberaden.

Ziel van Tuindorp

De ramen van het schoolgebouwtje hangen inmiddels vol met pamfletten, met protestteksten als 'Dit gebouw is de ziel van Tuindorp', 'Geen sloop maar renovatie' en 'Dit is een historisch gebouw, samen voor de mooiste oplossing'. Omwonenden vrezen sloop en voeren actie.
"Uit een rondgang bleek van de 92 ondervraagden, 88 voor renovatie en slechts 4 mensen voor sloop", zegt Wil Binkhorst namens de verontruste buurtbewoners. "Half februari horen we meer over de plannen hier, dan hakt Schiedam de knoop door. Maar sloop is uit den boze. Er zijn drie vastgoedontwikkelaars in de race hier."
Tekst gaat verder onder de foto

Petitie

Binkhorst hoopt dat de kunstenaars ook een plek kunnen krijgen in de plannen. "Er is ook een plan voor dagopvang van autistische kinderen. Dat vinden we ook best een mooi project, samen met de kunstenaars", zegt Binkhorst, die vooral van oudere omwonenden hoort dat het schoolgebouwtje de 'ziel van Tuindorp' is. "Mensen komen de Iepenlaan op, zien de school en voelen zich weer thuis. Het past in de wijk." De petitie die de buurt startte tegen sloopplannen, loopt nog tot eind januari en zal dan worden aangeboden aan de gemeente. Inmiddels hebben ruim vijfhonderd mensen deze ondertekend.
Bij sloop van het gebouw zal ook het oude schoolplein verdwijnen, een plek waar veel kinderen uit de buurt spelen volgens Binkhorst. "Ik kreeg net een briefje van buurtkinderen in mijn handen, een wensenlijstje. Ze willen een nieuw klimrek en een wipkip voor de kleintjes hier bijvoorbeeld. Maar ook architectonisch is het een bijzonder gebouw."
Omwonende Jenny van Papendrecht vindt het heel erg dat de speelruimte voor kinderen dreigt te verdwijnen. "Ze hebben hier straks niks meer en gaan dus klooien en kattenkwaad uithalen", zegt ze tijdens een klein protest van Tuindorpers. Het stoort haar enorm dat ze bij toeval achter de plannen kwam.
"Je hoort dat met de buurt te bespreken en ideeën te vragen. Het bleek zowat al in kannen en kruiken te zijn. De gemeente heeft hier dertig jaar geen onderhoud gedaan. Wat wil je dan?", klinkt het kritisch. "Ons is altijd verteld dat je wijkgericht moet bouwen en verbouwen. Wij zijn niet tegen de bouw van een paar woningen hier, maar niet driehoog zoals we nu horen."
Tekst gaat verder onder de foto

Procedures

Maarten Reuderink van de Ouderenpartij Schiedam is kritisch op de bouwplannen in Tuindorp. Ook vertegenwoordigers van de PvdA en Lokaal Onafhankelijk Schiedam steunen de omwonenden en kunstenaars in hun acties tegen sloop.
"Wij vinden het verschrikkelijk dat de gemeente hier hoogbouw tussen wil flikkeren. Ja, in deze buurt is driehoog al hoogbouw. Actieve bewoners hebben zelf een architectenbureau in de arm genomen dat wil kijken naar renovatiemogelijkheden, maar Schiedam wil het gewoon niet", zegt Reuderink. "Wij steunen het verzet hier in de wijk. Ook de plek van de kunstenaars. Die hebben recht op huurbescherming. En dan kun je wel zeggen dat dat een gebruikersovereenkomst was en geen huurcontract, maar dan moet je dat opschrijven. Het zegt iets over de kwaliteit van de afdeling vastgoed van de gemeente."
Reuderink begrijpt het wantrouwen van de kunstenaars goed. "Er zouden al eerder ateliers in de Boterstraat komen, maar dat is niet gebeurd. Er is in 2011 een zogenaamde procedure van geen bedenkingen afgesproken. Die is niet gevolgd. In het stadsarchief is daar namens ons naar gezocht, maar niet gevonden", zegt Reuderink op het pleintje aan de Iepenlaan.

'Cultuur de nek omdraaien'

De gebroeders Harr en Diet Wiegman voelen zich sterk staan in de strijd met de gemeente. Diet heeft zijn atelier in de Zalmstraat in de Gorzen en Harr zit in Tuindorp. Ze zijn beiden aanwezig bij het buurtprotest in Tuindorp, dat door de coronamaatregelen klein werd gehouden.
"Ik zit hier al 13 jaar en in mijn vorige atelier sinds 1977, dus in totaal 44 jaar", zegt Harr Wiegman. "Ik heb een officieel huurcontract met de gemeente", zegt Harr. "Geen idee welke kant het nu op gaat. We moeten er uit op korte termijn vrees ik." Hij vindt dat hij recht heeft op een alternatief. "Wat is het cultuurbeleid van deze gemeente? Waar zijn ze in godsnaam mee bezig? Wat willen ze? De cultuur de nek omdraaien? Ik heb er geen woorden voor", aldus de kunstenaar.
Harr Wiegman wil aan de Iepenlaan blijven. Tekst gaat verder onder de foto

'Spelregels veranderd tijdens de wedstrijd'

Is het de taak van een gemeente om atelierruimte aan te bieden? Is het niet de verantwoordelijkheid van de kunstenaar zelf om door middel van verkoop van zijn of haar werk voor werkruimte te zorgen? "Onzin", zegt Harr Wiegman.
"Een groot deel van mijn werk is altijd commercieel geweest, dus daar gaat het niet om. De gemeente heeft in dat geval niet te bepalen hoe ik met mijn werk omga. Ik heb 44 jaar lang een atelier in huur van de gemeente. Ik heb een huurcontract op papier. In principe worden nu de spelregels tijdens de wedstrijd veranderd. Je moet cultuur koesteren in je stad."

Hoopvol

Terug naar de Zalmstraat, waar Peter Hellemons nog hoopvol is dat er goede gesprekken gaan komen met de beleidsbepalers op het Stadskantoor. "Laten we proberen solidair met elkaar te zijn. Dat zou mooi zijn. Op kunstgebied, maar ook op intellectueel gebied om elkaar te benaderen."
"We zouden ook kunnen kijken hoe we meer met de wijk kunnen doen. Er volgt eerdaags een gesprek met de gemeente. Maar dat ze hier huizen willen bouwen, is me wel duidelijk. Ik denk ook niet dat de buurt erbij gebaat is. Nóg meer auto's erbij. Het oude schoolplein verdwijnt dan en dat heeft een belangrijke functie in de wijk."

Atelier als levensader

Hellemons houdt van zijn atelier. Hij noemt het "intens genieten". "Het is voor mij een soort medicijn. Je atelier is je levensader, zoals dat bij andere mensen misschien hun werk is. Een elixer. Ik zou absoluut niet zonder mijn atelier en werk kunnen."
Hij en zijn collega-kunstenaars staan open voor gesprekken met de gemeente. "Om te kijken naar andere mogelijkheden die aanwezig zijn. Je zou hier geen huizen moeten bouwen. Als er toch gesloopt gaat worden, maak er dan een nog grotere speelplaats van. Dat is zo belangrijk voor de kinderen in de buurt, het hoort in deze wijk."
De open ateliers, die de kunstenaars wel eens houden, trekken vaak veel kinderen uit de buurt aan. "Die zijn allemaal nieuwsgierig en kijken bewonderend naar de kunst hier. Je bent dan onderdeel van de geest van een kind. Je bent dan echt onderdeel van de wijk."

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl