In één klap 98 nieuwe Stolpersteine in Rotterdams straatbeeld voor joodse oorlogsslachtoffers zonder graf

‘Hier woonde Manuel Alexander Slier, geboren 1922. Gedeporteerd 1942 uit Westerbork. Vermoord 20.9.1942 Auschwitz’, staat op één van de stenen die afgelopen week geplaatst is op de Van der Takstraat op het Noordereiland. Op het eiland zijn in totaal 35 Stolpersteine - ook wel struikelstenen genoemd - verankerd in de stoepen.

Initiatiefnemer is kunstenaar en bewoner Ellen Vomberg. “Ik kwam altijd bij de herdenking van Loods 24 op 30 juli”, vertelt Vomberg. “Met name het kindermonument raakte me.” Op het Joods Kindermonument staan de namen van 686 kinderen tot twaalf jaar die vanuit Rotterdam zijn weggevoerd naar de concentratiekampen van nazi-Duitsland. Loods 24 op de Kop van Zuid in Rotterdam is de plek waar de joodse slachtoffers zich moesten melden.

Vomberg is op zoek gegaan naar kinderen van het Noordereiland die zijn weggevoerd. Ze heeft vijf namen gevonden en Stolpersteine voor hen aangevraagd. “Maar ik kreeg antwoord dat het niet alleen om de kinderen gaat, Demnig wil gezinnen weer bij elkaar brengen. En zo is het gestart, drie jaar geleden.”

Ze heeft het over Gunther Demnig. Hij is de bedenker van de Stolpersteine. De Duitse kunstenaar is gestart met één steentje in Duitsland. Inmiddels liggen er in landen door heel Europa glanzende Stolpersteine ter herinnering aan de slachtoffers van de nazi’s. Demnig zou voor het leggen van de stenen op het Noordereiland naar Rotterdam komen, maar dat kan vanwege de coronamaatregelen niet doorgaan.

Ook nabestaanden kunnen niet aanwezig zijn bij het plaatsen van de stenen. Vomberg: “Ik heb mensen aan de telefoon gehad die emotioneel en dankbaar zijn.”

Aan de Prins Hendrikkade op het Noordereiland vertelt Vomberg het verhaal van vier zussen die op nummer 112 hebben gewoond. In de stoep voor de deur van huisnummer 112 liggen sinds deze week de Stolpersteine voor de zussen. Ze zijn alle vier in oktober 1942 in Auschwitz vermoord.

“De oudste was Maria, zij had geen beroep”, weet Ellen Vomberg. “Esther was borstelmaakster en Rebecca en Josina hadden als beroep handelsreizigster. Ik vermoed dat zij langs de deuren gingen met de borstels die hun zuster maakte.”

Het is geen toeval dat de zussen werk hadden dat met de borstelfabriek op het Noordereiland te maken had. “De borstelfabrikant was een oudoom van hen, David Abraham van Leeuwen. Zijn zoon Abraham van Leeuwen is later beroemd geworden als de Prince de Lignac.”

Ellen Vomberg is dus al jaren bezig met de verhalen van de joodse bewoners van het Noordereiland. In augustus zijn de stenen die deze maand worden geplaatst in Rotterdam aangekomen.

Samen met Frank van Gelderen van de Stichting Loods 24 heeft Vomberg de stenen gecontroleerd. Daarna zijn ze naar een lasser gebracht om de beveiliging aan te brengen. De herinneringssteentjes worden zo stevig mogelijk in de stoep verankerd.

Rotterdam is volgens Van Gelderen de enige stad die de Stolpersteine beschermt tegen diefstal. Dat gebeurt niet omdat de stenen in materiële zin veel waard zijn. Van Gelderen: “Als je ernaar kijkt, zeker als ze nieuw zijn, dan heeft het een koperachtige kleur. Dan zou je denken ‘dit heeft waarde’. Maar dat is niet zo. Gunther zegt wel eens dat het 10 cent is. Ik denk iets meer, misschien een euro.”

Toch zijn in Rotterdam en ook in andere plaatsen de afgelopen tijd Stolpersteine gestolen. “We weten niet of dat door baldadigheid is, uit hebzucht of anti-semitisme. Voor de mensen die het willen weten: het heeft geen waarde. Je steelt daarbij ook nog eens een leven dat al vernietigd is”, besluit Van Gelderen.

In Rotterdam liggen met de 98 stenen die in november worden geplaatst in totaal bijna 400 Stolpersteine. Voor Ellen Vomberg is het daarmee nog niet afgelopen: “Er zijn alweer mensen gevonden die op het eiland gewoond hebben, die nog geen steen hebben. Ik hoop dat Noordereilanders gevonden worden en dat er voor alle Noordereilanders een Stolpersteine komt. Dan is het pas echt Stolpersteine Noordereiland.”